Religia w Egipcie przesz�a przez typowe dla religii antycznych stadium fetyszyzmu-totemizmu. Fetysze Praegipcjan rzadko mia�y posta� ro�lin, cz�ciej - martwych przedmiot�w, najcz�ciej za� zwierz�t. Przedmioty te lub istoty wzbudza�y w Praegipcjanach podziw albo l�k b�d� te� by�y dla nich szczeg�lnie po�yteczne. Od tych fetysz�w i totem�w wywodzi si� znaczna wi�kszo�� p�niejszych b�stw egipskich. Pierwotnie mia�y one zazwyczaj posta� ca�kowicie zwierz�c� (zoomorfizm), ale ju� w czasach przedhistorycznych zacz�to nadawa� im kszta�ty ludzkie (antropomorfizm). Najcz�ciej pozostawiano antropomorficznemu b�stwu jego dawn� zwierz�c� g�ow�, niekt�re za� b�stwa obok postaci antropomorficznej zachowa�y tak�e sw� posta� zwierz�c�.
�� Pewne b�stwa egipskie od najdawniejszych czas�w mia�y tylko posta� ludzk�, mo�na jednak wykaza�, �e wyst�puj� one w tej postaci obok odpowiedniego fetysza b�d�cego przedmiotem kultu lub s� ub�stwion� postaci� jakiego� w�adcy czy innej wybitnej jednostki.
��� Pierwotne b�stwa Egiptu by�y b�stwami opieku�czymi i nominalnymi w�adcami drobnych pa�stewek, kt�re istnia�y tu w czasach przedhistorycznych.
���

��� W okresie kiedy kwestia odpowiedniego wykorzystania wylew�w Nilu sta�a si� pal�ca, mi�dzy teokracjami egipskimi wybuch�a ostra walka o prymat. Walka organizacji pa�stwowych pragn�cych rozci�gn�� sw� w�adz� na ca�y obszar Egiptu znalaz�a odbicie w religii jako walka bog�w o naczelne stanowisko w panteonie. W trakcie tej walki jedni bogowie umacniali swoje pozycje, inni za� spadali do rz�du dworzan zwyci�zc�w. Prymat lokalnego b�stwa opieku�czego starano si� uzasadnia� przez powi�zanie tego b�stwa z si�ami i zjawiskami kosmicznymi oraz przez nadanie mu charakteru uniwersalnego. Wskutek tych przemian zapanowa� w panteonie egipskim chaos tym wi�kszy, �e zale�nie od aktualnych potrzeb, miejscowych warunk�w i nastroj�w, jedno i to samo b�stwo czy zjawisko kosmiczne pojmowano w r�ny spos�b lub ze wzgl�d�w politycznych uto�samiano kilka b�stw z b�stwem lokalnym. W miar� jednak jak post�powa� proces zjednoczenia Egiptu, coraz silniej dawa�a si� odczu� potrzeba zaprowadzenia w panteonie pewnego �adu.
��� W wyniku walk, a tak�e pokojowego ��czenia si� poszczeg�lnych teokracji egipskich, powsta�y ostatecznie dwa kr�lestwa: kr�lestwo P�nocy, kt�rego boskim "w�adc�" by� sok�-Horus, i kr�lestwo Po�udnia, kt�rym w�ada� b�g Seth. Stolic� pa�stwa p�nocnego, tj. Egiptu Dolnego, by�o miasto Behedet w zachodniej cz�ci Delty, miastem za� sto�ecznym pa�stwa po�udniowego, tj. Egiptu G�rnego, by�o Ombos na lewym brzegu g�rnego Nilu. D�ugotrwa�e walki pomi�dzy tymi dwoma pa�stwami zako�czy�y si� jeszcze w czasach przedhistorycznych zwyci�stwem Egiptu Dolnego i zjednoczeniem ca�ego kraju pod bosk� w�adz� Horusa. W ten spos�b powsta�o pierwsze zjednoczone pa�stwo egipskie ze stolic� w Heliopolis (biblijne On, na p�noco-wsch�d od dzisiejszego Kairu). Heliopolita�scy kap�ani stworzyli w tym okresie najwa�niejszy system teologiczny i kosmogoniczny, kt�ry przyj�� si� w ca�ym Egipcie i przetrwa� a� do czas�w chrze�cija�skich. Nie zosta�y jednak�e wykluczone z tego systemu bardzo liczne naiwno�ci i sprzeczno�ci przekazane przez tradycj�.
��� Pierwsze zjednoczenie Egiptu nie by�o trwa�e. G�rny Egipt zbuntowa� si� i odzyska� niepodleg�o��, co zako�czy�o okres nazwany p�niej okresem "s�u�ebnik�w Horusa". Znowu wi�c powsta�y dwa pa�stwa: p�nocne, ze stolic� w Pe (Buto), i po�udniowe, ze stolic� w Nechen (Hierakonpolis). Kres rywalizacji mi�dzy p�noc� i po�udniem po�o�y� dopiero oko�o roku 2850 p.n.e. Menes, kr�l pa�stwa po�udniowego, dokonuj�c po raz drugi dzie�a zjednoczenia Egiptu.

��� W epoce thinickiej (czasy panowania I i II dynastii faraon�w) Horus, uto�samiony z bogiem-s�o�cem i czczony jako Re-Harachte, by� bogiem opieku�czym ca�ego zjednoczonego pa�stwa. Pod koniec okresu panowania faraon�w z II dynastii nast�pi�a schizma religijna. Faraon Peribsen opu�ci� sto�eczne miasto Memfis, przeni�s� si� do Abydos i uzna� wrogiego Horusowi Setha za boskiego w�adc� pa�stwa. Chasechemui, ostatni faraon tej dynastii, poszed� na kompromis i uzna� Setha oraz Horusa za boskich wsp�w�adc�w kraju. Nie rozwi�za�o to jednak radykalnie sprawy i za czas�w III dynastii boskim w�adc� Egiptu sta� si� znowu Horus. Faraonowie powr�cili do Memfis; wielk� rol� zacz�� teraz odgrywa� tak�e kult miejscowego boga Ptaha.

��� Nast�pny przewr�t religijny dokona� si� przypuszczalnie za panowania faraon�w z V dynastii. Za�o�yciel tej dynastii, Userkaf, postawi� sobie za cel przywr�cenie s�onecznemu bogu Re dawnego nadrz�dnego stanowiska i cel ten osi�gn��.

��� W pierwszym okresie wielkiego os�abienia w�adzy centralnej od�y�y w Egipcie kulty miejscowe, a spo�r�d bog�w lokalnych na czo�o wysun�li si� Min i Montu, b�stwa pot�nych dzielnic po�udniowych.

��� Za czas�w XII dynastii (w przybli�eniu lata 1991-1792 p.n.e.) nast�puje wywy�szenie Amona, kt�ry utrzyma� stanowisko boga pa�stwowego w drugim okresie przej�ciowym a� do najazdu Hyksos�w. Hyksosi w zaj�tej przez siebie cz�ci Egiptu za naczelne b�stwo uznali Setha, podczas gdy w Egipcie G�rnym panuj�ca tam dynastia w�adc�w teba�skich nadal przyznawa�a prymat Amonowi.

��� Kr�lowie teba�scy pokonali Hyksos�w oko�o 1570 roku p.n.e. Zwyci�stwo to by�o r�wnoznaczne z triumfem Amona, a dalsze sukcesy militarne faraon�w uczyni�y go "w�adc�" rozleg�ego imperium. Amon w coraz wi�kszym stopniu przybiera� charakter b�stwa solarnego i uniwersalnego.

��� Wraz ze wzrostem znaczenia i pot�gi Amona wzrasta� tak�e wp�yw jego arcykap�ana. Oba te czynniki doprowadzi�y w latach 1377-1358 p.n.e. do wielkiej schizmy religijnej. Pocz�wszy od czas�w Tutmozisa IV zacz�to przedstawia� s�onecznego boga nie w postaci cz�owieka, lecz w postaci tarczy s�onecznej (Aton).

��� Faraon Amenhotep IV dokona� niezwykle donios�ego posuni�cia politycznego: odebra� arcykap�anowi Amona zarz�d d�br �wi�tynnych. Nast�pnie, d���c do zupe�nego zlikwidowania wp�ywu kap�an�w Amona, stworzy� now� religi�, opart� na kulcie tarczy s�onecznej, i zmieniwszy swe imi� na Echnaton, zacz�� wprowadza� t� religi� w swym pa�stwie, nie wahaj�c si� stosowa� �rodk�w administracyjnych. Wydaje si�, �e faraon-reformator uzyska� poparcie ze strony heliopolita�skich kap�an�w boga Re. Reforma religijna Echnatona zako�czy�a si� jednak ca�kowitym niepowodzeniem, a prawdopodobnie pod koniec swego panowania Echnaton usi�owa� nawet pogodzi� si� z kap�anami Amona.

��� W�a�ciwa likwidacja schizmy rozpocz�a si� dopiero za panowania Tutanchamona, zosta�a za� zako�czona przez Haremhaba. Po ponownym triumfie Amon przybra� charakter boga wy��cznie solarnego i uniwersalnego. Nast�pcy Haremhaba, faraonowie pochodz�cy z Tanis, starali si� os�abi� wp�ywy kap�an�w Amona, faworyzuj�c kulty bog�w Ptaha i Re.

��� Amon, Re, Ptah i Seth stali si� czterema oficjalnymi bogami pa�stwa egipskiego, naczelne miejsce jednak nadal zajmowa� Amon. Jego pot�ni arcykap�ani si�gn�li po w�adz� kr�lewsk� i sprawowali j� w latach 1085-950 p.n.e. W okresie nast�pnym, trwaj�cym do roku 332 p.n.e., czyli do czas�w Aleksandra Wielkiego, zn�w wyst�pi�o w Egipcie zjawisko rozdrobnienia w�adzy i powr�t do kult�w lokalnych. Na stanowisku bog�w pa�stwowych znajdowali si� to Amon, Re i Ptah, to b�stwa lokalne, jak Bastet - bogini-kotka z Bubastis, lub Neith - bogini z Sais. Faraonowie trzech ostatnich dynastii byli ju� zbyt s�abi, aby m�c zapewni� prymat kt�remukolwiek z wielkich b�stw.

��� Nowi w�adcy Egiptu, Ptolemeusze, starali si� pozyska� sobie Egipcjan popieraj�c kulty miejscowe i wznosz�c liczne �wi�tynie. Wykorzystywali te� prastar� egipsk� tendencj� do ��czenia ze wzgl�d�w politycznych lub teologicznych r�nych b�stw w jedno i w celu zwi�zania wsp�lnym kultem przybysz�w greckich z Egipcjanami popierali uto�samianie bog�w egipskich z greckimi. Tak wi�c uto�samiano np. Horusa z Apollinem, Ammona z Zeusem, Ptaha z Hefajstosem, Hathor z Afrodyt�, Ozyrysa z Dionizosem. Tej tendencji sprzyja� charakterystyczny dla hellenizmu synkretyzm, uto�samianie lub stapianie b�stw jako r�nych postaci lub przejaw�w jedynego Boga. Ale mimo uto�samiania bog�w nie nast�pi�a w ptolemejskim Egipcie unifikacja religijna i polityczna. W celu osi�gni�cia jej Ptolemeusze stworzyli nowy kult Sarapisa, kt�ry mia� by� bogiem pa�stwowym. Sarapisto najprawdopodobniej ucz�owieczona i zhellenizowana posta� lokalnego b�stwa memfickiego Oserapisa (Ozyrys-Apis). Nowy b�g, kt�ry ��czy� w sobie elementy Ozyrysa, Zeusa, Posejdona, Hadesa, Asklepiosa, Heliosa, Dionizosa i babilo�skiego Marduka, mia� za ma��onk� Izyd�. Sarapis cieszy� si� wielk� popularno�ci� w�r�d ludno�ci greckiej, nie zosta� jednak �yczliwie przyj�ty przez Egipcjan. Tote� w Egipcie sta� si� on raczej greckim bogiem Aleksandrii. Natomiast poza granicami Egiptu kult Sarapisa i Izydy jako bog�w-zbawc�w, zespolony z kultem ich syna Horusa (zwanego przez Grek�w Harpokratesem) oraz kultem boga umar�ych Anubisa, rozprzestrzeni� si� bardzo szybko, wywar� silny wp�yw na hellenizm, dotar� w ko�cu nawet do Brytanii i do Indii, a przetrwa� a� do V wieku n.e. Innym �rodkiem, za pomoc� kt�rego Ptolemeusze starali si� zjednoczy� ludno�� Egiptu, by�o wprowadzenie, obok istniej�cego egipskiego kultu w�adcy, oficjalnego greckiego dynastycznego kultu Ptolemeusz�w; oba kulty dotyczy�y tego samego monarchy. W czasach rzymskich tak� sam� rol�, jak kult Ptolemeusz�w, odgrywa� kult cesarski.

dalej:
 1  2  3  4  5

.:|| Kontakt || Pytania || Mapa strony || Index || Reklama  ||:.